Neposredna okolina Begove džamije

U haremu Begove džamije i u neposrednoj okolini ovoga harema izgrađeni su razni objekti koji su funkcionalno povezani sa džamijom.

 

Š a d r v a n

 

U sredini džamijskog harema, u sjeni visokih starih kestenova, nalazi se graciozna mramorna fontana čija krovna  konstrukcija stoji na osam drvenih stubova povezanih lukovima. Šadrvan, pored izrazito dekorativne, ima i svoju funkcionalnu namjenu jer se voda iz šadrvana može koristiti za uzimanje abdesta (ritualnog pranja lica, ruku i nogu prije odlaska  na molitvu).

Prvobitni, originalni šadrvan izgrađen je 1530. godine od domaćeg kamena, bosanske miljevine. Tada je voda do šadrvana dolazila iz vrela Crnilo (Donje Biosko) sa udaljenosti od 7 kilometara, a kroz Sarajevo je bila razvedena pomoću cjevovoda napravljenog od cijevi iz pečene gline. Ovaj stari šadrvan je temeljito obnovljen 1772. godine po uzoru na originalnu izvedbu.

Ovako obnovljeni šadrvan je krajem 19-tog stoljeća, zbog jakih sarajevskih zima i čestih zamrzavanja, bio gotovo potpuno oštećen, pa je na mjestu starog, 1893. godine izgrađen  novi od mramora sa otoka Brača (Dalmacija). Tri oštećena korita starog šadrvana mogu se vidjeti pored zapadnog ulaza u harem. Arhitektonski gledajući, ovaj današnji šadrvan je blizanac onome koji se nalazi ispred Ulu džamije u Bursi. Prilikom ove rekonstrukcije šadrvan je priključen na tada novouspostavljeni moderni  gradski vodovod.

U toku agresije na ovaj grad teško je oštećen drveni krov šadrvana tako da je došao u stanje iz kojeg se nije mogao restaurirati. Zbog toga je 1997. godine napravljen novi krov, isti kao što je bio i stari. Sa donje strane drvenog krova je dodat kaligrafski izveden citat iz Kur’ana koji u prijevodu glasi:

„I da smo sve živo od vode stvorili!“

Isti ovaj citat je ispisan u svih osam potkrovnih polja krovne konstrukcije, ali svaki put drugim stilom arapskog pisma.

U toku 2002. godine šadrvan je doživio definitivnu restauraciju kada je potpuno rastavljen i kada je zamijenjena vodovodna instalacija koja je ispucala usljed divljačkih granatiranja ove džamije. Urađeni su svi potrebni zahvati da bi se šadrvan doveo u ranije stanje i funkcionalnost, te ga danas ponovo možemo upotrebljavati i gledati u njegovom punom sjaju i ljepoti.

 

A b d e s t h a n e

 

U zapadnom dijelu harema danas vidimo zatvoreni objekat za uzimanje abdesta podijeljen na muški i ženski dio. To su abdesthane ili prostorije za obavljanje ritualnog pranja prije molitve. Abdesthane su na ovome mjestu kao natkriveni i prema haremu otvoreni prostor bile u upotrebi još od davne 1530. godine. Voda je isticala iz niza česama postavljenih na zapadni dio haremskog zida, a doticala iz velikih bakrenih kazana ugrađenih u zidanu peć u samom uglu zida. U zimskom periodu voda se je loženjem drva zagrijavala. Topla voda u ovoj abdesthani nekada se je doimala svakog putnika koji je posjetio Sarajevo, pa to u svome putopisu sa pohvalom ističe i Evlija Čelebija.

 

 

B e g o v e    h a l e

 

Na zapadnoj strani džamije, izvan zidova harema, 1529. godine je izgrađen javni toalet. Ovaj javni toalet, koji se od tada do danas uz povremene adaptacije kontinuirano koristi, najvjerovatnije je u to vrijeme kada je sagrađen bio veoma rijedak, ako ne i jedini, objekat takve namjene i opremljenosti na području Evrope. Toalet je tada funkcionisao u sklopu Gazi Husrev-begovog vodovoda. Voda je sa pomenutog izvora najprije vođena putem drvenog akvadukta, a zatim keramičkim cijevima napravljenim na konus. Vodovod je napajao sjeveroistočni dio tadašnjeg Sarajeva, do tada izgrađene objekte Gazi Husrev-begovog vakufa, dio stare sarajevske čaršije i završavao se u Tašli hanu i pred Ferhadijom džamijom. Na ovoj trasi vodovoda bilo je više terezija (rezervoara) nasutih šljunkom za pročišćavanje vode, a od ovih terezija odvajali su se krakovi vodovoda za napajanje javnih česama rasutih po Sarajevu. Kanalizacioni odvodi su u to vrijeme zidani od lomljenog kamena, imali su pravougaoni presjek, bili su prekriveni kamenim pločama i svedeni u rijeku Miljacku.

 

M u v e k k i t h a n a

 

Uz abdesthanu je 1859. godine izgrađena malena zgrada koja je dobila naziv muvekkithana, odnosno prostorija za onoga koji određuje vrijeme. U njoj se čuvaju instrumenti kojima se mjeri visina sunca. Nekada je taj instrument bio jednostavna drvena daska, to jest astrolab u obliku kvadranta, proračunat za sarajevski meridijan. Kasnije je upotreba ovog instrumenta zamijenjena sa modernim sekstantom, koji je dozvoljavao potpuno precizno određivanje visine sunca.

Precizno mjerenje visine sunca je potrebno da bi se moglo da odredi tačno vrijeme zalaska sunca, odnosno doba početka klanjanja akšama, molitve koja počinje nakon astronomskog zalaska sunca. Na osnovu  vremena početka akšama, određuju se i vremena početaka ostala četiri namaza. Ovo određivanje tačnog vremena početka klanjanja namaza je bila dužnost muvekkita (onoga koji određuje vrijeme), a što je on, za pojedine datume, dobivao preračunavanjem rezultata mjerenja visine sunca. Kako je u ranije vrijeme malo ljudi posjedovalo satove (početak izrade mehaničkih satova datira tek od prve polovine 16–tog stoljeća), pored Begove džamije je napravljena i sahat-kula da bi svi u okolini džamije mogli da imaju pregled tačnog vremena.

S a h a t – k u l a

 

Na zapadnoj strani džamije, izvan zidova harema, izgrađen je 1529. godine vakufski objekat koga danas oivičavaju četiri okolne ulice. U ovom objektu je, osim prostorija za službenike uprave vakufa, bilo smješteno imare, besplatna vakufska kuhinja za studente i sirotinju, kao i musafirhana, konačište za putnike namjernike sa pravom korištenja  gostoprimstva do tri dana. Krajem 16-tog stoljeća među zidovima ovog objekta dozidana je i sahat-kula (dokument iz 1697. godine pokazuje da je te godine obnovljena zbog oštećenja u požaru kao već postojeći stariji  objekat).

Sahat na ovoj sahat-kuli pokazuje vrijeme po lunarnom računanju vremena. Ovo znači da se dan završava u momentu astronomskog zalaska sunca i da tada po ovom kalendaru nastaje novi datum. U sahat-kuli imamo četiri satna brojčanika koji gledaju na sve četiri strane svijeta. Ovaj današnji satni mehanizam nabavljen je 1875. godine u Londonu. Prilikom njegove montaže gornji dio sahat-kule je dozidan i prilagođen  za ugradnju i dobru vidljivost brojčanika. Obzirom da se dužina dana u toku godine gotovo svakodnevno mijenja, pa prema tome i vrijeme zalaska sunca, ovaj satni mehanizam je potrebno stalno podešavati. Podešavanje sahata je dužnost muvekkita koji, na osnovu tačnog određivanja vremena zalaska sunca, vrši potrebno korigovanje pokazivanja brojčanika na sahat-kuli. Kada nastane zalazak sunca ova sahat-kula treba da pokazuje 12,00 sati.

 

E z a n t a š

 

Ispred šadrvana i džamije nalazi se golemi kameni kapitel, koji je nekada bio sastavni dio drugog stuba džamijskih sofa desno do ulaza. Obzirom da je bio oštećen 1755. godine kada je popravljana džamija, zamijenjen je novim.

Od tada ovaj stari kapitel leži u haremu Begove džamije i ponekad  služi kao ezantaš, kamen sa koga mujezin u posebnim prilikama uči ezan. U narodu se je ovaj kamen upotrebljavao i kao etalon za aršin (stara turska mjera za dužinu), jer su stranice gornje plohe kapitela približno jednake dužini aršina koji je cca 72 cm.

M e k t e b

 

U istočnom dijelu harema 1530. godine je izgrađena zgrada koja je u prizemlju imala magaze (ostave), a na spratu je bio mekteb odnosno prostorija za podučavanje djece u oblasti vjerskog obrazovanja. Zgrada je više puta adaptirana i danas je prilagođena za potrebe službenika Gazi Husrev-begovog vakufa kao i za odvijanje vjerske nastave koja po programu zadovoljava potrebe odraslih polaznika.